4.02.2020 r. Majątek wspólny małżonków a prawa autorskie
Dotyczy: majątku wspólnego a praw autorskich
Stan faktyczny: Posiadam z małżonką wspólność majątkową. Jestem zatrudniony na umowę o pracę, gdzie ¨80% wynagrodzenia stanowi honorarium autorskie z tytułu stworzenia utworu oraz przeniesienia majątkowych praw autorskich do tego utworu na pracodawcę¨.
Czy w takim razie, 80% mojego wynagrodzenia stanowi mój majątek osobisty, czy dopisuje się do majątku wspólnego (wspólność małżeńska)? Czy zakup sfinansowany z tej części (np. samochód) będzie należał do części wspólnej czy osobistej?
Przedłożone dokumenty: brak
Akty prawne:
- Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U.2018.0.1191 t.j. – dalej „prawo autorskie”)
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r. Nr 9 poz. 59 z późn. zm. – dalej “krio”)
Majątek wspólny małżonków a prawa autorskie
Z chwilą wejścia w związek małżeński między małżonkami powstaje wspólność ustawowa, chyba że zawarli oni małżeńską umowę majątkową. W małżeństwie, w którym panuje ustawowa wspólność majątkowa, istnieją trzy masy majątkowe: majątek wspólny oraz dwa majątki osobiste (żony i męża). O przynależności danego przedmiotu decydują tu względy obiektywne, a nie wola małżonków.
Do majątku wspólnego – zgodnie z wolą ustawodawcy – należą przedmioty majątkowe nabyte przez obojga małżonków lub jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej, chyba że dany przedmiot z mocy ustawy należy do majątku osobistego małżonka (art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
Przez pojęcie „przedmioty majątkowe” należy rozumieć własność i inne prawa rzeczowe (a więc przykładowo użytkowanie wieczyste, służebność gruntowa, służebność drogi koniecznej, posiadanie, spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu), a także wierzytelności czy ekspektatywę (tj. oczekiwanie prawne) nabycia określonego przedmiotu majątkowego w przyszłości (na skutek zajścia określonego zdarzenia prawnego).
Ustawodawca w § 2 art. 31 K.r.io. wskazał trzy przykładowe składniki, które należą do majątku wspólnego małżonków, a mianowicie:
1.pobrane wynagrodzenie za pracę lub z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, choćby przedsiębiorstwo wchodziło w skład majątku osobistego jednego z małżonków;
2.dochody z majątku wspólnego i majątku osobistego;
3.środki zgromadzone na otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków.
Powyższy katalog nie jest katalogiem zamkniętym, na co wskazuje użyty przez ustawodawcę w przepisie zwrot „w szczególności”. Do majątku wspólnego należą ponadto:
•przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do wspólnego użytku obojga małżonków (np. lodówka, pralka, ekspres do kawy, odkurzacz, telewizor, CD, DVD, komplet wypoczynkowy, itp.) chyba że przedmioty te zostały nabyte w drodze zapisu, dziedziczenia lub darowizny, a darczyńca lub spadkodawca wyraźnie zastrzegł, że nie wejdą one do majątku wspólnego;
•wygrane z loterii lub innych gier losowych;
•najem lokalu mieszkalnego, jeśli umowa najmu została zawarta w czasie trwania małżeństwa w celu zaspokajania potrzeb mieszkaniowych;
•spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, jeśli przydział lokalu nastąpił przez 1 stycznia 2000 r.
Do majątku osobistego każdego z małżonków – stosownie do art. 33 K.r.io. – należą:
1przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
3prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
5prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
8przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
9prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Pożytki i inne korzyści majątkowe uzyskane z praw wymienionych w art. 33 pkt 9, jak np. wynagrodzenie i inne dochody twórcy, są dochodami z majątku osobistego i jako takie należą do majątku wspólnego małżonków (art. 31 § 2 pkt 2). Przyjęcie odmiennego zapatrywania stanowi wykładnię prawa nieznajdującą oparcia w obowiązującym systemie prawnym. Należy także zwrócić uwagę, że ustawodawca mówi o dochodzie z majątku osobistego. Skoro zgodnie z art. 32 § 2 pkt 2 K.r.o. dochody z majątku odrębnego stanowią majątek małżonków, to norma ta ma na myśli czysty dochód, tj. przychód po odjęciu wszelkich koniecznych wydatków na osiągnięcie tego przychodu, a między innymi obciążeń publicznoprawnych.
Powracając do sytuacji małżonków, tym razem w przypadku majątkowych praw autorskich – małżonek będący autorem może samodzielnie (bez zgody drugiego małżonka) zarządzać tymi prawami tj. decydować o ich przeniesieniu, udzieleniu licencji itd. Samodzielny zarząd i możliwość rozporządzania tymi prawami zostały przyznane na mocy ustawy o prawie autorskim i w tym zakresie są to przepisy szczególne względem Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Małżonek autora nie ma więc możliwości wyrażenia sprzeciwu jak w przypadku innych czynności wynikających z K.r.i.o.
Niemniej jednak, jeśli małżonek-autor pobierze jakaś korzyść majątkową z tytułu wykonania utworu czy przeniesienia praw autorskich, to wówczas tę korzyść traktuje się jako dochód małżonka wchodzący w skład majątku wspólnego małżonków.
Tak więc, wyjątek dotyczący przynależności praw autorskich do majątku osobistego autora dotyczy osobistych praw autorskich (prawa do bycia uważanym za twórcę), a nie majątkowych praw autorskich, które mimo samodzielnego zarządu małżonka-autora należy traktować raczej jako wynagrodzenie za pracę czy dochód z innej działalności – wchodzący w skład majątku wspólnego małżonków.
Wyłączenie osobistych praw autorskich ze wspólności wynika natomiast z samej istoty majątku wspólnego, który swoim zakresem obejmuje wyłącznie prawa majątkowe. Prawa niemajątkowe, w tym osobiste prawa autorskie, nie wchodzą zatem do majątku wspólnego (zob. wyrok NSA z dnia 9 listopada 2011 r., II GSK 1131/10). Wyłączenie osobistych praw autorskich wynika też z art. 33 pkt 5 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który wyłącza z majątku wspólnego prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (a takimi prawami są osobiste prawa autorskie). Wszelkie prawa o charakterze osobistym mogą przysługiwać tylko konkretnej osobie. Przykładowo, prawo do ochrony czci i dobrego imienia przysługuje każdej osobie indywidualnie i nie zmienia tego zawarcie związku małżeńskiego. Podobnie osobiste prawa autorskie – a więc np. prawo do oznaczania utworu swoim imieniem, nazwiskiem lub pseudonimem – przysługują wyłącznie temu małżonkowi, który jest twórcą chronionego utworu. Praw tych nie może realizować (np. dochodzić ich ochrony) małżonek twórcy.
Wskazując na powyższe, niestety dochody z praw autorskich wchodzą do majątku wspólnego, samochód nabyty z tych środków będzie także do tego majątku wchodzić.
Majątek wspólny małżonków a prawa autorskie