Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Akty prawne:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 121)
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy )Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59)
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego. (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296)
- Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Podstawę prawną niniejszej opinii stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwanego dalej K.r.io., oraz przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, w skrócie K.p.c.
Treść władzy rodzicielskiej określona jest w K.r.io. Zgodnie z art. 95 „władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka”. Władza rodzicielska na mocy wyroku rozwodowego została powierzona obojgu rodzicom. Wynika z tego, że każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania, jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, a w przypadku braku porozumienia pomiędzy nimi rozstrzyga sad opiekuńczy. Przepisy Kodeksu nie precyzują pojęcia „istotne sprawy dziecka”, jednakże zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie utrwalił się pogląd, zgodnie z którym do istotnych spraw dziecka należy m.in miejsce jego zamieszkania. Dlatego też, pomimo orzeczenia w wyroku rozwodowym miejsca zamieszkania dziecka przy matce, zmiana miejsca zamieszkania dziecka powinna być podjęta za zgodą i w porozumieniu z ojcem dziecka, który także ma prawo do sprawowania władzy rodzicielskiej.
Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Prawomocny wyrok sądu okręgowego orzekającego o rozwodzie może zostać zmieniony w zakresie władzy rodzicielskiej, niezależnie od procedury wznawiania postępowania. Jest to wyjątek od zasady prawomocności wyroków sądowych, w związku z czym należy go interpretować zawężająco.
Wyraźnie podkreślić należy, że niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Innymi słowy, nawet jeżeli matka i ojciec dziecka posiadają pełną władzę rodzicielską (nie ograniczoną sądownie), nie można owej bezwzględności rozciągać na prawo do kontaktów, bowiem to, jak wynika z art. 1131 § 1 K.r.io., jest niezależne od władzy rodzicielskiej.
Wyjątek ten ustanawia art. 106 K.r.io. Stanowi on o możliwości zmiany orzeczenia o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonania, jeżeli wymaga tego dobro dziecka i nastąpiła zmiana okoliczności.
Sąd może zmienić wyrok wyłącznie przy spełnieniu tych dwóch warunków:
- dobro dziecka,
- zmiana okoliczności (musi nastąpić zmiana okoliczności świadcząca o konieczności zmiany orzeczenia; zmiana ta obejmuje pojawienie się nowych faktów nieprzedstawionych i niewystępujących w trakcie orzekania o rozwodzie).
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 05.02.2004 r., sygn. akt III CZP 113/2003, Biuletyn Sądu Najwyższego 2004/2, str. 4, OSNC 2005/5, poz. 75, „sprawa o zmianę zawartego w wyroku rozwodowym orzeczenia o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania, zmierzająca do powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców i ograniczenia władzy drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jest sprawą o ograniczenie władzy rodzicielskiej w rozumieniu art. 509 pkt 1 kpc”.
Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Z kolei, jak określono w postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15.12.1998 r., sygn. akt I CKN 1122/98, Biuletyn Sądu Najwyższego 1999/4, str. 10, „kierując się celowością, przy uwzględnieniu stopnia dojrzałości małoletniego oraz charakteru sprawy opiekuńczej, właściwy sąd powinien zapoznać się ze stanowiskiem tego małoletniego, mając na względzie jego dobro (art. 12 Konwencji o prawach dziecka oraz art. 573, 574 i 576 § 2 kpc)”.
Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Oznacza to, że jeżeli ojciec dziecka wniesie o zmianę wyroku, to w toku postępowania sąd wysłucha dziecko, pytając, gdzie i z kim chce mieszkać. O ile nie będzie się temu sprzeciwiać dobro dziecka, powinien podtrzymać już wydany wyrok – można tak przyjmować w świetle informacji od Pana uzyskanych.
Ojciec dziecka może wezwać również świadków. RODK to potocznie zwany psycholog. Jeśli brak będzie dowodów na to, że dziecku źle się dzieje u matki – ojciec może podjąć inicjatywę i poprosić o opinię RODK.
Wyrok na pewno nie zapadnie na pierwszej rozprawie; przy świadkach, RODK – będą przynajmniej dwie.
Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
Bardzo istotne dla rozstrzygnięcia sprawy będą kwestie nawyków dziecka, które to nawyki mogą zburzyć lub też nie jego dotychczasowy system wartości. Rozważyć zatem należy warunki jakie dziecko ma zapewnione przy matce a jakie przy ojcu. Jeżeli matka dziecka prowadzi gospodarstwo domowe z należytą rozwagą, nie prowadzi zbyt intensywnego życia nocnego, stroni od używek, zapewnia dziecku spokojne i zgodne z jego potrzebami funkcjonowanie – nowy znajomy matki nie może w żaden sposób rzutować na ocenę sądu.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone w stosunku do jednego z rodziców. Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić natomiast wtedy, gdy dobro dziecka jest zagrożone i sąd może wówczas, np. określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, bądź zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny.
Pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej jest możliwe tylko wówczas, gdy zaistnieje przynajmniej jedna z przyczyn wskazanych w ustawie, a więc wówczas, gdy istnieje trwała przeszkoda w jej wykonywaniu, rodzic nadużywał władzy lub dopuścił się rażącego zaniedbywania swych obowiązków.
Opieka nad dzieckiem po rozwodzie w świetle nowego związku rodzica
W doktrynie wskazuje się, iż przeszkoda trwała to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie istniała przez długi czas, niedający się ustalić albo wprawdzie możliwy do przewidzenia, ale obejmujący długi okres, z reguły wieloletni.
Natomiast jako konkretne przyczyny pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej z powodu jej nadużywania lub zaniedbań w wykonywaniu można, kierując się dotychczasową praktyką i piśmiennictwem, wymienić: nałóg pijaństwa rodziców; ich rozwiązły tryb życia; uprawianie przestępczego procederu (np. utrzymywanie się z kradzieży); uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka; nadmierne karcenie, zwłaszcza cielesne, dziecka; wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, w tym nakłanianie go do uprawiania prostytucji; zmuszanie dziecka do nadmiernej pracy w domu, jak też zarobkowej; wychowywanie dziecka we wrogości do drugiego z rodziców; nakłanianie dziecka do przestępczego procederu; doprowadzenie, przez brak dbałości, do nagannego zachowywania się dziecka w szkole i do złych jego postępów w nauce; zamieszkanie wraz z dzieckiem z nowym partnerem, jeżeli taki układ wywiera niekorzystny wpływ na wychowanie dziecka.
Odnosząc się zatem do postawionego na początku pytania „Czy ewentualne pojawienie się w życiu Matki dziecka nowego partnera może wpłynąć na postrzeganie sprawy przez Sąd?”, wskazać należy, iż taki fakt, nie może stanowić podstawy do pozbawienia lub ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Rozważając pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej sąd musi zatem ocenić czy zachowanie rodzica negatywnie oddziałuje na dziecko.
Podobnie sytuacja kształtuje się w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej, gdyż ograniczenie władzy jest uzasadnione tylko ze względu na dobro dziecka, interwencja sądu opiekuńczego nie jest jednak ograniczona do sytuacji, w których nastąpi naruszenie dobra dziecka, gdyż wystarczający jest sam stan zagrożenia tego dobra.
Aby ograniczenie władzy rodzicielskiej było możliwe powinny zatem pojawić się takie okoliczności, które w świetle doświadczenia życiowego w konkretnym stanie faktycznym wywołują istotne prawdopodobieństwo naruszenia interesów osobistych lub majątkowych dziecka. Z tych względów w piśmiennictwie wskazuje się, że ingerencję sądu opiekuńczego uzasadniają jedynie przypadki, w których zagrożenie dotyczy istotnych spraw dziecka i jest poważne. Nowy związek rodzica nie może zatem być powodem do ograniczenia władzy rodzicielskiej
Przy ustalaniu władzy rodzicielskiej sprawdza się, które z rodziców zapewni dziecku lepsze warunki do rozwoju osobowego i lepszą sytuację materialną. Bada się relacje panujące w rodzinie. W tym celu przeprowadza się wywiad środowiskowy, przesłuchuje się świadków, w niektórych przypadkach także dziecko w obecności psychologa.
Z uwagi na racjonalność Państwa argumentacji, ojciec dziecka nie ma podstaw do ewentualnego odmawiania zgody matce na np. pozostawanie dziecka w domu pod obecność ewentualnego partnera matki a sąd nie ma podstaw do ograniczenia władzy rodzicielskiej. Powyższe winno znaleźć wyraz w piśmie procesowym. Sąd opiekuńczy, mając na uwadze dobro dziecka, może w szczególności:
Pragnę zauważyć, iż przewodnią zasadą Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest dbałość o dobro dziecka. Innymi słowy sąd opiekuńczy właściwy do rozpoznania sprawy będzie w pierwszej kolejności rozpatrywał sprawę z punktu widzenia dobra dziecka, a dopiero później będzie respektował prawa ojca do kontaktów z dzieckiem. Z tego względu należy skupić się również na relacji matki i ewentualnie dziadków z dzieckiem oraz relacji dziecka z ojcem.