Zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego
Darowizna, jako umowa zobowiązaniowa, regulowana jest w art. 888-902 Kodeksu cywilnego. Umowa ta dotyczy tylko i wyłącznie darczyńcy oraz obdarowanego. Ewentualne roszczenia darczyńcy do obdarowanego przechodzą na spadkobierców dopiero po jego śmierci. Zgodnie z art. 893 K.c. darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). W Pani sytuacji jednak takie polecenie nie ma miejsca.
Poprzez umowę darowizny, właściciel rzeczy przenosi (obdarowuje) własnością inną osobę. Ta musi darowiznę przyjąć – w przypadku nieruchomości oświadczenie o przyjęciu zarówno jak oświadczenie o darowaniu – musi mieć formę aktu. Oba oświadczenia mogą znaleźć się w jednym akcie (i zazwyczaj ma to miejsce). Jest to umowa nieodpłatna.
Skutkiem umowy jest przeniesienie własności na rzecz obdarowanego. Bez obowiązku świadczenia wzajemnego na rzecz darczyńcy. Niedostatek darczyńcy może jednak spowodować powstanie obowiązku alimentacyjnego po stronie obdarowanego.
Zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego
Udzielenie darowizny może spowodować po śmierci darczyńcy powstanie roszczenia o zachowek po stronie jego spadkobierców ustawowych. Dotyczy to zwłaszcza darowizn nieruchomości, z uwagi na to, że często stanowią znaczący element majątku spadkodawcy.
Odnośnie zachowku wskazuję, co następuje.
Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.):
„§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.
Proszę mieć też na uwadze, że zachowek należny jest w przypadku, gdy spadkodawcy zostawili testament, w którym nie uwzględnili wszystkich spadkobierców. Jeżeli nie pozostawią testamentu, będzie Pani dziedziczyć w częściach równych z siostrą – w częściach pełnych – ustawowo (wartość większa niż zachowek). Pytanie czy pozostawiony zostanie testament czy będzie to dziedziczenie ustawowe.
W kwestii zachowku lub zwykłego dziedziczenia należy wziąć pod uwagę oprócz art. 991 K.c. także inne przepisy, w szczególności art. 994, 1000 i 1001 K.c.
Zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego
Według art. 993 K.c.: „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów ani poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”.
Natomiast omawiając darowiznę gospodarstwa rolnego, w orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę na to, że przekazanie gospodarstwa rolnego nie jest typową umową darowizny. Celem darowizny jest obdarowanie, przekazanie komuś czegoś za darmo tj. bezinteresownie. Taka darowizna powinna być doliczana do substratu zachowku.
Tymczasem osoba przekazująca gospodarstwo rolne nie działa bezinteresownie. Cel zawarcia takiej umowy jest jasny i precyzyjny – uzyskanie prawa do świadczenia (emerytury lub renty). To dlatego zawierana jest umowa. Nazwana jest ona co prawda umową darowizny, ale nią nie jest. Jest to argument za przyjęcie, że darowizna gospodarstwa rolnego w zamian za rentę nie będzie brana pod uwagę przy określenia wartości zachowku oraz osób zobowiązanych do jego zapłaty.
W treści takiej umowy powinna być wzmianka dotycząca tego, że zawierana jest ona w trybie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin w celu uzyskania odpowiednich świadczeń z tego tytułu. Umowy tego typu muszą być sporządzane w formie aktu notarialnego co gwarantuje m.in. ich fachową redakcję. Rozpoznanie takiego zapisu nie powinno zatem stanowić problemu. Jeżeli taki zapis rodzice zamieścili w umowie darowizny, zachowek nie będzie Pani przysługiwać z tej darowizny. Jeżeli tego zapisu nie ma, zachowek jest należny – kluczowe jest więc sprawdzenie treści aktu. Jeżeli nie ma Pani możliwości wglądu do aktu, należy złożyć stosowny wniosek o jego udostępnienie. Mowa o art. 110 ustawy prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 164 ze zm. – dalej pr. not.), który tworzy ogólną zasadę, zgodnie z którą wypis aktu notarialnego wydaje się jego stronom lub osobom, dla których zastrzeżono w akcie prawo otrzymania wypisu, a także ich następcom prawnym. W par. 2 tego przepisu znalazło się zastrzeżenie, że za zgodą stron lub na podstawie prawomocnego postanowienia sądu okręgowego (gdy brak jest zgody) wypis aktu notarialnego może być wydany także innym osobom.
Jeżeli umowa ustanawia zwykłą darowiznę, zaliczy się ją na poczet zachowku zawsze, niezależnie ile czasu minęło od poczynienia tej darowizny. Tak jak Pani wskazuje, nieruchomość jest prawdopodobnie warta więcej w części przysługującego Pani zachowku niż 20.000 zł., gdyż w tej chwili Pani udział wynosiłby 1/3 wartości nieruchomości a jeżeli byłby to zachowek to 1/6. Ma Pani więc prawo odmówić przyjęcia oferty.
Jednocześnie informujemy, że serwis prawnikonline24 świadczy pomoc w sporządzaniu wniosków o wydanie aktów notarialnych. Prosimy o wiadomość jeżeli będzie Pani zainteresowana naszym wsparciem.
Zachowek a darowizna gospodarstwa rolnego
Jeżeli mają Państwo podobny problem, pytania można zadać klikając w link