Tajemnica zawodowa i klauzula sumienia lekarzy – regulacje prawne. Artykuł autorstwa Prawo dla Ciebie

Tajemnica zawodowa i klauzula sumienia lekarzy – regulacje prawne. Artykuł autorstwa Prawo dla Ciebie

Zawód lekarza jest specyficznym zawodem, z którym związane są różnego rodzaju uregulowania prawne. Wiele z nich dotyczy także tajemnicy zawodowej, a także tzw. klauzuli sumienia lekarzy, które to są bardzo istotnymi elementami w pracy lekarza.

Klauzula sumienia lekarzy

Pierwsza z instytucji, czyli klauzula sumienia lekarzy znajduje swoją podstawę w artykule 53 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który mówi o tym, że każdemu zapewnia się wolność sumienia oraz religii. Klauzula ta znajduje również swoje odwzorowanie w specjalnej ustawie poświęconej zawodzie lekarza, w której widoczne jest to, że sumienie nie jest wyłącznie pojęciem z zakresu etyki, ale też prawa. Co do zasady, zgodnie z artykułem 38 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (zwana dalej u.z.l.), lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30, z zastrzeżeniem ust. 3. W artykule 39 u.z.l. znajduje się natomiast dokładne określenie klauzuli sumienia. 

Polega ona na tym, że  lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30 ustawy (który mówi o obowiązku udzielenia pomocy lekarskiej), z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Warto także wspomnieć zatem, że lekarz nie może powoływać się na klauzulę sumienia w sytuacjach, w których zwłoka w wykonywaniu takiego działania mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia pacjenta. Obowiązek udzielenia pomocy pacjentowi pomocy ma o tyle charakter bezwzględny, że jest on uzależniony wyłącznie od jego stanu zdrowia. 

Co więcej, lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego. Kluczowe dla aktualnego rozumienia tego przepisu było orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 roku, które uznało część obowiązującego przepisu za niezgodną z konstytucyjnymi zasadami. W niektórych przypadkach dotyczących obowiązku świadczenia pomocy medycznej może zatem dojść do ograniczenia praw pacjenta poprzez powołanie się przez lekarza na klauzulę sumienia.

Kluczowe znaczenie dla uregulowań prawnych związanych z zawodem lekarza ma także zrozumienie instytucji tajemnicy lekarskiej. Lekarz w trakcie wykonywania zawodu zaczyna bowiem posiadać informacje, które dotyczą nie tylko stanu zdrowia pacjentów, ale także ich sytuacji związanej z ich rodziną czy też majątkiem. Uznaje się także, że takie rozwiązanie ma swoją podstawę w art. 47 Konstytucji RP, który mówi o tym, że ,,Każdy ma prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”. 

W literaturze oraz praktyce występuje zgodne stanowisko, że tajemnicę lekarską należy traktować szeroko, zatem dotyczy ona nie tylko stanu zdrowia pacjenta oraz przebiegu jego choroby, ale także nawet samej informacji, że dany obywatel korzystał z określonej usługi medycznej czy też informacji, które są w sposób pośredni związane ze stanem zdrowia osoby chorej. O wyłączeniach w tej kwestii mówi art. 40 ust. 2 u.z.l., gdyż do ujawnienia tajemnicy lekarskiej może dojść w sześciu ściśle określonych przypadkach, np. gdy stanowią tak ustawy czy też gdy zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. 

O ochronie praw pacjenta dotyczących informacji o nim i jego chorobach stanowi również art. 40 ust 4 u.z.l., zgodnie z którym lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody. Należy dodać także, że po spełnieniu odpowiednich warunków może dojść także do tzw. procedury zwolnienia lekarza z tajemnicy zawodowej, co jest przewidziane w art. 180 § 2 Kodeksu postępowania karnego. W określonych przypadkach zatem lekarze mogą być przesłuchiwani co do faktów objętych tajemnicą zawodową tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Zgodnie zaś z postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach: ,,Procedura zwolnienia lekarza z tajemnicy zawodowej  (…) będzie miała zastosowanie wówczas, kiedy lekarz odmówi ujawnienia tajemnicy lub pacjent takiej zgody (oświadczenia) nie wyrazi albo też nie będą zachodziły inne niż wskazane w art. 40 ust. 2 cyt. ustawy wyjątki.” Tajemnica zawodowa lekarzy ma także związek z określonymi prawami pacjenta – takimi jak prawo do informacji czy też prawo do przeglądania dokumentacji medycznej.

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne:

Ustawa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Dz. U. Nr 78 poz. 483. 

Ustawa Kodeks postępowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 roku, Dz. U. Nr 89 poz. 555.

Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku, Dz. U. 1997 nr 28 poz. 152. 

Orzecznictwo:

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 roku, sygn. akt K 12/14. 

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 lipca 2016 roku, sygn. akt V ACa 3/16. 

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 grudnia 2016 roku, sygn. akt II AKz 688/16.

Literatura:

Kubicki L., Sumienie lekarza jako kategoria prawna, Prawo i Medycyna 1999, nr 4.

Pyziak-Kowalska K., Kowalski P., Tajemnica lekarska i odpowiedzialność za jej naruszenie, [w:] Medyczne prawo karne, (red.) T. Gardocka, D. Jagiełło, Warszawa 2016.

Tajemnica zawodowa i klauzula sumienia lekarzy – regulacje prawne. Artykuł autorstwa Prawo dla Ciebie