13.01.2020 r. Zaliczka a zadatek
Stan faktyczny: W odpowiedzi na ogloszenie o sprzedaży samochodu wpłaciłem zaliczkę w wysokości 3 tys EUR, po kilku dniach kolejne 12 tys, ostateczna zapłata za samochód miała nastąpić do końca miesiąca tego miesiąca. Otrzymałem od sprzedawcy fakturę pro forma na podstawie której wplacalem zaliczki. Niestety z przyczyn losowych muszę zrezygnować z zakupu. Czy sprzedawca ma obowiązek zwrotu wplaconych pieniędzy, czy w takim przypadku i wystawieniu proformy wpłaty przepadają??? Oczywiście w tytule przelewu wyraźnie pisałem że jest to zaliczka. Doprecyzuję, wpłaciłem zaliczkę do firmy zajmującej się sprzedażą aut z Belgii. Proszę to uwzględnić przy Państwa opini. Naszczescie jesteśmy w Unii Europejskiej.
Przedłożone dokumenty: brak
Akty prawne:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 121 – dalej K.c.)
W niektórych umowach można spotkać się z zapisem o „bezzwrotnej zaliczce”, która jest zaliczana na poczet ceny. W umowie tej określa się wtedy, że gdyby nie doszło do wykonania umowy z winy klienta, to zaliczka nie podlega zwrotowi. W przedstawionej umowie rozumiemy, że takiego zapisu nie ma. Poza tym zważywszy na to, że klientem jest tu konsument (osoba fizyczna), taki zapis nie byłby możliwy.
Kwota pieniędzy przekazywana wykonawcy czy też kupującemu przed wykonaniem umowy określana jest jako zadatek albo zaliczka. Są to dwa różne pojęcia.
To, czy wpłacona kwota jest zadatkiem, czy zaliczką, ma duże znaczenie w sytuacji, gdy umowa nie dojdzie do skutku.
Zaliczka to kwota wpłacana drugiej stronie na poczet ceny czy wynagrodzenia. Podlega ona zaliczeniu na umówione wynagrodzenie, nie zabezpiecza jednak samego wykonania umowy. Jeśli do wykonania umowy nie dojdzie i jedna ze stron odstąpi od umowy, to zaliczka powinna zostać zwrócona – nawet wtedy, gdy do niewykonania umowy doszło wskutek okoliczności, za które odpowiada dający zaliczkę. W praktyce więc celem zaliczki jest kredytowanie strony, która ją otrzymała. Nie ma ona natomiast funkcji zabezpieczenia wykonania umowy.
Natomiast zadatek stanowi zabezpieczenie wykonania umowy i jest rodzajem odszkodowania za ewentualne niewykonanie umowy.
W myśl art. 394 Kodeksu cywilnego (K.c.) w razie braku odmiennego zastrzeżenia w podpisanej umowie albo zwyczaju zadatek dany przez jedną ze stron ma to znaczenie, że w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zatrzymać, a jeśli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
Zatem aby wykonawca mógł zatrzymać otrzymaną na podstawie rzeczonej umowy kwotę pieniędzy, musi wykazać, że obie strony umowy zamierzały ustanowić zadatek, a posłużyły się terminem „zaliczka”. Tym samym w przypadku sporu sądowego to wykonawca będzie zmuszony wykazać, że zaliczka była w rzeczywistości zadatkiem.
Tymczasem jednak zakładając, że wolą strony było jednak udzielenie zaliczki, a nie zadatku, to wykonawca może zatrzymać zaliczkę wyłącznie w sytuacji należytego wykonania zobowiązania, kiedy to zalicza ją na poczet umówionego wynagrodzenia. W razie należytego wykonania zobowiązania zaliczka podlega zaliczeniu na poczet należnego świadczenia, w przeciwnym razie strona, która jest w tej umowie konsumentem (a Pan nim jest), może domagać się jej zwrotu.
Obowiązki odstępującego od umowy wzajemnej określone są w art. 494 K.c., z którego wynika, że: „strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania”.
Wskazany wyżej przepis ustanawia więc zasadę, że w przypadku, gdy umowa nie dojdzie do skutku, strony zwracają sobie wszystko, co świadczyły. Absolutnie brak jest w tym wypadku wyjątków, które przewidywałyby sytuacje, że można zatrzymać świadczenie drugiej strony. Wynika to właśnie z faktu, że – jak to zostało określone wyżej – zaliczka jest kwotą wpłaconą na poczet przyszłych należności i nie stanowi, jak zadatek, formy zabezpieczenia wykonania umowy, ale jedynie część ceny.
Zaliczka a zadatek
Obowiązek zwrotu świadczeń z umowy następuje z chwilą rozwiązania umowy w wyniku oświadczenia o odstąpieniu od umowy przez jedną ze stron . Z chwilą odstąpienia od umowy powstaje zatem między stronami dotychczasowej umowy zobowiązanie, o którym mowa w art. 494 K.c. Nieuzasadniona odmowa zwrotu świadczenia, np. pieniężnego, uzasadnia więc zastosowanie art. 481 § 1 i 2 K.c.:
§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Odstępujący od umowy obowiązany jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymał od niej na mocy umowy (nie przysługuje mu zarzut nieistnienia wzbogacenia w chwili powstania obowiązku zwrotu, bo w tym zakresie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie znajdują zastosowania).
Roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia nie jest roszczeniem o wykonanie umowy lub odszkodowanie z powodu jej niewykonania, lecz roszczeniem wynikającym ze zniweczenia łączącego strony stosunku zobowiązaniowego oraz ze stosunku zobowiązaniowego wynikającego z ustawy. Brak możliwości spełnienia świadczenia z zobowiązania do zwrotu nie oznacza więc jeszcze braku odpowiedzialności za zachowanie polegające na niedokonaniu zwrotu. Skoro zobowiązanie do zwrotu świadczenia opiera się na ustawie, to pierwotna niemożliwość świadczenia nie stanowi przyczyny jego nieważności. Do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania do zwrotu przewidzianego w art. 494 K.c. stosuje się przepisy o skutkach niewykonania zobowiązań.
Wskazane przepisy obowiązują na terenie całej Unii Europejskiej i mają odzwierciedlenie w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów oraz w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/44/WE z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji.
Zaliczka a zadatek